මේ වසරේ පළමු මාස තුන තුළ රටේ මුළු ණය බර ඩොලර් බිලියන 6.853 කින් වැඩි වී ඇති බව මහභාණ්ඩාගාරය පෙන්වා දෙයි. එනම්, කලින් තිබූ මුළු ණය බර මේ කියන කාලය අවසන් වන විට ඩොලර් බිලියන 91.561 ක් දක්වා ඉහළ ගොස් ඇති බවයි. මෙහි අඩංගු විදේශ ණය ප්‍රමාණය වෙනම ගත්තොත්, ඩොලර් බිලියන 36.09 කි.
රටක් ණයගැති භාවයට පත්කරන හේතු රාශියක් තිබේ. ඒ අතරින් නාස්තිය, දූෂණය සහ සොරකම ප්‍රධාන තැනක් ගනී. ලංකාව වැනි රටවල් චීනය සමග ගනුදෙනු කිරීමට වැඩි කැමැත්තක් දක්වන්නේ, චීනය මේ වන විට ලෝකයේ ප්‍රධාන පෙළේ ආර්ථික යෝධයෙකු බවට පත්වී සිටින නිසාම නොවේ. චීනය සමග කරන ඕනෑම ගනුදෙනුවකදී දූෂණයෙහි යෙදීමේ වැඩි ඉඩකඩක් පාලකයන්ට සැලසෙන නිසා ය. රාජපක්ෂ පාලන සමයේ චීන ආධාර මත ලංකාවේ ක්‍රියාත්මක කෙරුණු සෑම ව්‍යාපෘතියක් පසුපසම මේ කියන මහපරිමාණ දූෂණය ක්‍රියාත්මක විය.
නවතම ලෝක බැංකු වාර්තාවට අනුව, ලංකාවේ දරිද්‍රතාව (දිළිඳු කම) දෙගුණයකින් වැඩි වී ඇත. එනම්, කලින් සියයට 13.1 ක් වූ දරිද්‍රතාව සියයට 25 ක් දක්වා මේ වන විට වර්ධනය වී ඇත. තවත් ආකාරයකින් කිව්වොත්, විසිපන් ලක්ෂයක් දිළින්දන් අලුතෙන් සමාජයට එක් වී ඇත. මෙය ඉදිරි වර්ෂ කිහිපයේදීත් එසේම පවතිනු ඇතැයි ලෝක බැංකු වාර්තාව පුරෝකථනය කරයි. වෙනත් වාර්තාවකට අනුව, මුළු ජනගහනයෙන් සියයට සියයට 33 ක් එක වේලක් නොකා සිටිති. ජනගහනයෙන් සියයට 47 ක් එක වේලකට කන බත් පතේ ප්‍රමාණය අඩු කර තිබේ.
ගෝලීයකරණය වූ ආර්ථික රටාවක් තුළ ලංකාව වැනි රටක ආර්ථික සංවර්ධනයේ ප්‍රධාන ගාමක සාධක වශයෙන් සැලකෙන්නේ, ජාත්‍යන්තර වෙළෙඳාම, සංචාරක කර්මාන්තය, විදේශ ණය ආධාර සහ විදේශ ආයෝජනයන් ය. තවත් විදිහකින් කිවහොත්, රටට ලැබෙන විදේශ විනිමය ය. පසුගිය කාලයේ, විශේෂයෙන් රාජපක්ෂ පාලන කාලයේදී, ණය ආධාර සහ ආයෝජනයන් සඳහා මැදිහත් වූ එක් ප්‍රධාන රටක් වුණේ චීනයයි. නොරොච්චෝලේ සිට අධිවේගී මාර්ග දක්වා මහපරිමාණ ණය සහ ආයෝජන කලාප චීනයේ මැදිහත් වීමෙන් මේ රටේ විවෘත වුණි. එහෙත් අප මේ ණය ආධාර සහ ආයෝජන ව්‍යාපෘති ගැන සලකා බැලීමේදී වැඩි අවධානය යොමු කළ යුතුව තිබුණේ, එම ව්‍යාපෘති මොන තරම් දුරට තිරසාර වන්නේද යන කාරණයටයි. එසේ නොවුණොත්, ඒ ආධාර තුඩුදෙන්නේ රටේ ණය බර තවත් වැඩි කිරීමට පමණි. උදාහරණයක් වශයෙන් චීනයේ ණය ආධාර යටතේ ඉදි කෙරුණු නෙළුම් කුලුන මොනම විදිහකවත් සාධනීය දායකත්වයක් අපේ ආර්ථිකයට සිදු කරන්නේ නැත. එසේම, හම්බන්තොට කේන්ද්‍ර කරගෙන ඇති කරන ලද, ක්‍රීඩා පිට්ටනි සහ සම්මන්ත්‍රණ ශාලා වැනි ව්‍යාපෘති සුදු අලින් වී ඇති බව මේ වන විට පෙනෙන්ට තිබේ. එපමණක් නොව, ඒ පළාතේ ඇතැම් අධිවේගී මාර්ග පද්ධති පවා, වාහන නොයන, හරකුන් ලගින ගාල් බවට පත්ව තිබේ. මේ හේතුව නිසා, විදේශ ණය හෝ ආයෝජන සියල්ල, ඒවා “විදේශ” වූ පමණින් අපේ ආර්ථික සංවර්ධනයට ආධාර වෙතැයි සිතිය යුතු නැත. මන්ද යත්, ඒ ණය සහ ආයෝජනවලින් විශාල කොටසක්, රටේ පොදු යහපතට වඩා තමන්ගේ සාක්කුවට දමාගැනීමට සිතන පාලකයන් පිරිසක් අපට සිටින නිසා ය. මෙයින් අදහස් කරන්නේ, දූෂණය සහ හොරකම පමණක්ම නොවේ. රාජපක්ෂ පාලන කාලයේ හම්බන්තොට කලාපය මෙරටේ සංවර්ධන කේන්ද්‍රය බවට වුණේ, ආර්ථික අවශ්‍යතාවකට වඩා, පටු දේශපාලනික සහ වැඩවසම් අවශ්‍යතාවන් නිසා ය.
ප්‍රශස්ත නොවන ගනුදෙනුවක්
මේ කරුණු සැලකිල්ලේ තබාගෙන, ආර්ථිකය ගොඩනඟාගැනීම සඳහා, අපේ විදේශ වෙළඳාමේ දැනට පවතින ව්‍යුවහයන් අපට වාසිදායක වන ආකාරයකට වෙනස් කරගැනීමේ ඇති වැදගත්කම පෙන්වා දීම මේ ලිපියේ අරමුණයි. අවසාන වශයෙන් ගත් විට, ලංකාවේ ආර්ථිකයට කෙලින්ම බලපාන සහ ලංකාව පැත්තෙන් හැසිරවිය හැකි ප්‍රධාන සාධකය වන්නේ, විදේශයන් සමග ලංකාව කරන වෙළෙඳ ගනුදෙනු ය. එනම්, ලෝකයේ වෙනත් රටවල්වලින් අප මිලදී ගන්නා භාණ්ඩ/සේවාවන් සඳහා අපට දැරීමට සිදුවන වියදම කොපමණද, අනිත් අතට, වෙනත් රටවලට අපේ රටේ නිෂ්පාදන/සේවා විකිණීමෙන් අපට ලැබෙන ආදායම කොපමණද යන්නයි. මේ විදේශ වෙළෙඳාමේදී එක දිගටම ලංකාවට අත්වන්නේ පාඩුවක් නම්, එයද අර ඉහතින් කී විදේශ ආධාර සහ විදේශ ණය අරභයා ඇතිව තිබෙන තත්වයට සමාන වන්නේය.
හැම වසරකම පාහේ අපේ විදේශ වෙළෙඳ ශේෂයේ හිඟය දළ වශයෙන් ඩොලර් බිලියන 5-10 දක්වා ප්‍රමාණයක් වෙයි. උදාහරණයක් වශයෙන් මේ වසරේ ජනවාරි මාසයේ පමණක් අපේ විදේශ වෙළෙඳ ශේෂයේ හිඟය ඩොලර් මිලියන 410 කි. එනම්, ඒ මාසයේ අප විසින් විදේශයන්ට විකුණා ඇති ප්‍රමාණයට වඩා විදේශයන්ගෙන් මිළ දී ගැනීමට, අමතර ඩොලර් මිලියන 410 ක් අප වැය කොට ඇති බවයි.
මේ වනාහී ඊට කලින් වසරේ (2022) ජනවාරි මාසය සමග සසඳන විට, සෑහෙන ප්‍රමාණයකින් හිඟය අඩු කරගැනීමක් බව ඇත්ත. එහෙත් එය සතුටට කාරණයක් නොවන්නේ, එසේ වී ඇත්තේ, අපේ අපනයන (පිටරටට විකුණන ප්‍රමාණය) වැඩි වීමේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් නොව, ආනයන (පිටරටින් මිල දී ගැනීම්) සීමා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් අප අනුගමනය කළ නිසා ය. එවැනි ආනයන සීමා කිරීමේ ප්‍රතිපත්තියක් මේ වන විටත් අප අනුගමනය කරන්නේ, වෙන කිරීමට කිසි දෙයක් අපට ඉතිරි වී නැති නිසා ය. එනම්, ඒ ආනයන සීමාව බලහත්කාරයෙන් අප විසින් අප මතම පටවාගෙන ඇති තත්වයක් බව ය. (මේ සතියේ, සමහර ආනයන සීමාවන් ලිහිල් කරන ලදි).
එපමණක් නොව, දීර්ඝ කාලීන වශයෙන් ගත් විට, ඒ විදිහට ආනයන සීමාවන් නිසා අපේ අපනයන ක්ෂේත්‍රය එක තැන පල් වෙන තත්වයකට පත්වනු ඇත. එය දැනටමත් සිදුව තිබේ. මන්ද යත්, අපේ අපනයන රැඳී පවතින්නේද අපේ ආනයනයන් මතම වන බැවිනි. ඒ නිසා, බලහත්කාරයෙන් ආනයන සීමා කරගෙන සිටීමට හැමදාම අපට නුපුළුවන. කෙසේ වෙතත්, එවැනි බලහත්කාරී අවස්ථාවක් නිසා හෝ, අප දැන් කතා කරන වෙළෙඳ ශේෂයේ හිඟය යම්තාක් අඩු කරගැනීමට අපට හැකිව ඇතත්, එකී යහපත් තත්වය යටතේ මේ මුළු වසරම ගෙවී ගියත්, විදේශ වෙළෙඳ ශේෂයේ හිඟය මේ වසර අවසාන වන විට ඩොලර් බිලියන 5 ක් ඉක්මවනු ඇත. එයින් පෙනී යන්නේ, ආනයන සීමා කරගෙන හිටියත්, අපේ වෙළෙඳ ශේෂයේ හිඟයට එය පිළියමක් නොවන බව ය.
චීනය සමග වෙළෙඳාම
මෙයින් අවධාරණය කිරීමට බලාපොරොත්තු වන කාරණයක් තිබේ. එනම්, විදේශ ණය ආධාර යටතේ කෙරෙන විදේශ ආයෝජනවලට වඩා, ලෝකය සමග දැනට පවතින වෙළෙඳ සම්බන්ධතා ව්‍යුහයන් සහ රටාවන් අපේ පැත්තෙන් වෙනස් කරගැනීමට බැලීම දීර්ඝකාලීන වශයෙන් ප්‍රඥාගෝචර විය හැකි බවයි. එනම්, යම්කිසි රටක් සමග අප කරන වෙළෙඳාම, අපේ පැත්තේ වෙළෙඳ ශේෂයේ හිඟයක් ඇති වන ආකාරයෙන් නොව, අපේ පැත්තට අතිරික්තයක් ගෙන දෙන ලෙසින් සකස් කරගත යුතුව ඇති බවයි. උදාහරණයක් වශයෙන් නැවතත් චීනය ගත හැකිය. මේ වසරේ ජනවාරි-මාර්තු කාලය තුළ චීනය අපෙන් මිලදී ගෙන ඇත්තේ ඩොලර් මිලියන 93.74 ක් වටිනා භාණ්ඩ ප්‍රමාණයක් පමණි. එහෙත් එම කාලය තුළ චීනය විසින් අපට විකුණා ඇති භාණ්ඩවල වටිනාකම ඩොලර් මිලියන 759.80 ක් වෙයි. මෙය, අද ඊයේ නොව, එක දිගටම චීනය සමග ලංකාව කළ වෙළෙඳ ගනුදෙනුවල පැවති ස්වභාවයයි. අහවල් අධිවේගී මාර්ගය හෝ අහවල් ව්‍යාපෘතිය සඳහා චීනය නොමසුරුව අපට ආධාර කෙළේ යැයි බොහෝ දෙනා කියන කතාව පසුපස ඇති මේ යථාර්ථය අපේ අවධානයෙන් මඟහැරෙයි. අවසානයේ බැලූ විට, ඔවුන් අපට නිර්ලෝභීව සපයන ණය සහ වෙනත් ආධාර, මේ කියන වෙළෙඳාමෙන් ඔවුන් අපෙන්ම උපයාගන්නා ලාභයෙන් ඔවුන් අපට සපයන ණයක්/ආධාරයක් යැයි යම්තාක් දුරකට කෙනෙකුට තර්ක කළ හැකිය. 2022 වර්ෂය සමස්තයක් වශයෙන් ගත්තොත්, චීනය අපට විකුණා ඇති මුළු භාණ්ඩ ප්‍රමාණයේ වටිනාකම ඩොලර් බිලියන 3.75 කි. එහෙත් එම වසර තුළ චීනය අපෙන් මිලදීගෙන ඇති භාණ්ඩවල වටිනාකම ඩොලර් මිලියන 494.81 ක් පමණි.
තවත් පැත්තකින් මේ තත්වය සංසන්දනය කර බලමු: අවුරුද්දක් පුරා කෙරෙන වෙළෙඳාමෙන් අප විසින් චීනයට විකුණන ලද ප්‍රමාණයේ මුළු වටිනාකම, එක මාසයක් තුළ අපේ විදේශ ශ්‍රමිකයන්ගෙන් ලංකාවට ලැබෙයි. අනිත් අතට, චීනය විසින් අපට විකුණන භාණ්ඩ ප්‍රමාණය මිලදී ගැනීමට, මුළු අවුරුද්දක් පුරා අපේ ශ්‍රමිකයන් ලංකාවට එවන මුළු මුදලම (2022 දී ඩොලර් බිලියන 3.78) වියදම් කරන්නට අපට සිදු වෙයි. දැන් අපි මෙසේ සිතමු: චීන ආධාරවලින් නෙළුම් කුලුනක් ගහගන්නවාට වඩා, හම්බන්තොට ක්‍රීඩාංගනයක් සහ සම්මන්ත්‍රණ ශාලාවක් හදාගන්නවාට වඩා, ඉහත කී චීන-ලංකා වෙළෙඳ ගනුදෙනුවේ අවාසිය නැති කරගන්නට මෙතෙක් කල් අපේ පාලකයන් වෙහෙස විණි නම්, අපේ රටට එයින් ඇති විය හැකිව තිබූ සුගතිය මොන තරම් විය හැකිව තිබුණිද?
දැන් ලංකාව සමග වෙළෙඳාමේදි ඔය කියන (සමාජවාදී?) චීනයේ හැසිරීම සමග (ධනවාදී සහ අධිරාජ්‍යවාදී?) ඇමරිකාවේ හැසිරීම සැසඳුවොත් ඒ මෙසේ ය: 2022 දී ඇමරිකාව විසින් ලංකාවට විකුණා ඇති භාණ්ඩ ප්‍රමාණයේ මුළු වටිනාකම ඩොලර් මිලියන 505 කි. එම වසරේදී ඇමරිකාව ලංකාවෙන් මිල දී ගෙන ඇති භාණ්ඩ සහ සේවාවන්හි වටිනාකම ඩොලර් බිලියන 3.21 කි. එනම් එම වසරේ ඇමරිකාව සමග වෙළෙඳාමෙන් ලංකාව ඩොලර් බිලියන 2.7 ක ශුද්ධ ලාභයක් ලබා ඇති බවයි.
ප්‍රශස්ත ගනුදෙනු රටාවක් දිසාවට ගියොත්
මේ කියන වෙළෙඳ ශේෂයේ අවාසිසහගත හිඟය මඟහරවා ගැනීමට ලෝකයේ වෙනත් පාර්ශ්ව සමග අප කරන වෙළෙඳ ගනුදෙනු ගැනත් සලකා බැලිය යුතුය. එහිදී, කැපීපෙනෙන දෙයක් වන්නේ, ලෝකය සමග ලංකාව කරන වෙළෙඳ ගනුදෙනුවලින් ලංකාවට වැඩිම වාසිදායක ගනුදෙනුවක් කෙරෙන්නේ ඇමරිකාව සහ යුරෝපය සමග කෙරෙන වෙළෙඳ ගනුදෙනුවලින් බව ය. එහිදීත්, ජාත්‍යන්තර සම්මුතීන් යටතේ ඇති කරගෙන තිබෙන ජී.එස්.පී. ප්ලස් වැනි යෝජනා ක්‍රම අපේ රටට විශාල වාසි අත්කර දෙයි. උදාහරණයක් වශයෙන්, යුරෝපා සංගමයට ලෝකයෙන් වෙනත් රටවලින් ගෙන්වන භාණ්ඩ සහ සේවාවන් සඳහා අයකරනු ලබන බදු, ලංකාවෙන් යුරෝපයට ගෙන්වන බඩුවලින් අය කරන්නේ නැත. එවිට, අපෙන් එම කලාපයට යැවෙන භාණ්ඩ හා සේවාවන් සඳහා වැඩි ලාභයක් අත්කර ගැනීමට අපේ ව්‍යපාරිකයන්ට හැකි වන්නේය. ජී.එස්.පී. ප්ලස් වැනි සහන කලාප තුළ රැඳීමට එක දිගටම අප වැනි රටක් උත්සාහ කළ යුත්තේ එබැවිනි.
කෙසේ වෙතත්, අප කරන මේ යෝජනාවේ, එනම් චීනය සමග කරන ගනුදෙනුවට දෙනවාට වඩා වැඩි බරක්, ඇමරිකාව ඇතුළු බටහිර රටවල් සමග කරන ගනුදෙනුව කෙරෙහි යෙදවීමේ දිසාවට යොමු වීම පිළිබඳ යෝජනාවේ එක් දුර්වලතාවක් තිබෙන බව ඇත්ත: එය කෙළින්ම, ලෝක වෙළෙඳපොළේ සහ දේශීය වෙළෙඳපොළේ ප්‍රායෝගික මිල තත්වයන්ට සම්බන්ධිතයි. උදාහරණයක් වශයෙන්, අපේ අවශ්‍යතා පිරිමසන භාණ්ඩ චීනයෙන් (හෝ ඉන්දියාවෙන්) නොගෙන ඇමරිකාවෙන් මිල දී ගත්තොත් ඒ සඳහා විශාල මිලක් දැරීමට අපට සිදුවෙනු ඇත. අප වනාහී පොහොසත් ආර්ථිකයක් නොවන නිසා, එවැනි අධික වියදමක් දැරීම කළ නොහැක. එහෙත් අපට කළ හැකි එක දෙයක් තිබේ. එනම්, චීනය (සහ ඉන්දියාව) සමග ගනුදෙනුව එසේම තිබියදී, ඇමරිකාව ඇතුළු බටහිර රටවලට කෙරෙන අපේ අපනයන ධාරිතාව සහ අපනයන පරාසය වැඩි කරගැනීමට උත්සාහ කිරීමයි. ඒ සඳහා දේශීය ආර්ථිකයේ ව්‍යුහාත්මක වෙනස්කම් ඇති කිරීමට සිදු වෙයි. උදාහරණයක් වශයෙන්, බටහිර ලෝකයා වෙත අපනයනය කළ හැකි දේශීය අංශ ප්‍රවර්ධනය කෙරෙන ආකාරයෙන් දේශීය ආර්ථිකයේ නිෂ්පාදන අංශ යළි සකස් කිරීමට සිදු වෙයි. එය දීර්ඝකාලීන ප්‍රයත්නයක් මුත්, දැන් තියාම ඒ සම්බන්ධයෙන් වන ප්‍රතිපත්තිමය තීරණ ගත්තොත්, අඩු වශයෙන් තව දශකයක් හෝ දෙකකින්වත්, ලෝක වෙළෙඳපොළේ මීට වඩා වාසිසහගත තත්වයක් අත්කරගැනීමට අපට හැකි වනු ඇත.
තපස්සු-බල්ලුක නමැති වෙළෙඳ දෙබෑයන් පිළිබඳ කතිකාවක් අද සමාජ සංවාදයට එක්ව තිබේ. බුදුන් වහන්සේගේ පළමු ගිහි උපාසකයන් දෙන්නා බවට පත් වූ මොවුන් මිහිඳු හිමියන්ටත් කලින් ලංකාවට බුද්ධාගම හඳුන්වා දෙන්නට ඇතැයි අනුමානයක් තිබේ. කෙසේ වෙතත්, ඔවුන් ලංකාවට ආවේ ආගම් ප්‍රචාරකයන් වශයෙන් නොව, වෙළෙන්දන් වශයෙනි. ඔවුන් අනුගමනය කරන්ට ඇතැයි සිතිය හැකි වෙළෙඳ ප්‍රතිපත්තිය, බොහෝවිට අප යෝජනා කරන ප්‍රතිපත්තියම වන්නට පුළුවනි. එය, ‘සමස්ත ලාභයේ ප්‍රශස්තකරණය’ වශයෙන් හැඳින්විය හැකිය.
ගාමිණී වියන්ගොඩ
