මෙය මහවැලියට හෝ ශ්‍රී ලංකාවේ සිව් මහා නදීවලට හෝ අතු ගංගා සම්භාරයට පමණක් අදාළ ප්‍රශ්නයක් නොවේ. ඕනෑම මහා ගංගාවකින් අසන්න. නැතිනම්, මත්ස්‍යෙයකුගෙන් අසන්න. ගංගා මියැදෙමින් තිබේ.
තේම්ස් නදියත් තවත් මහවැලියක් වී ඇති අයුරු ඛේදජනක ය. ග්ලූෂෙස්ටෂයර් ටවුම හරහා ගලා යද්දී ට්‍රවුට් මසුන් ඕසෙට පිනුම් ගසන බවට ඉස්සර ප්‍රකට වී තිබූ තේම්ස් නදියට කුණු තලි බැගින් එක් වන බව, ඇස් පනා පිට පෙනී යන සාක්ෂි සහිත ව සනාථ වී තිබේ.
තේම්ස් නදිය ඇරඹෙන්නේ ‘තේම්ස් හෙඩ්‘ ලෙස හඳුන්වන සෘතුමය උල්පත් සමුදායකිනි. තේම්ස් හෙඩ් ලෙස මෙය හැඳින්වෙන අතර, තේම්ස් හෙඩ් තිබෙන්නේ ග්ලූෂෙස්ටෂයර් නගරයේ ය. එනම්, තේම්ස් නදිය තිඹිරි ගෙයින්ම අපවිත්‍ර වෙමින් තිබේ.
වැදූ ගෙයි දෝෂය
පහත සිතියමෙන් දැක්වෙන්නේ එහි real time සිතියම ය. මේ ඩිජිටල් දත්ත තාක්ෂණය interactive digital map යනුවෙන් හැඳින්වේ. තේම්ස් නදිය විසින්ම නිපදවන මෙම සිතියම, වඩා නූතන සංසිද්ධියක් ලෙස ද හඳුන්වා දිය හැකිය.
ඉතින් මේ කුණු තලිවල තිබෙන්නේ මොනවාද? මෙයට හරියටම වසරකට පෙරත්, එනම් 2022 ජනවාරි 22 වැනිදා බීබීසී පුවත් සේවය වාර්තා කළේ ඔලිම්පික් ක්‍රීඩාංගන 400 ක් පිරවීමට තරම් සමත් අපද්‍රව්‍ය, 2020 ඔක්තෝබර් 3-4 දෙදින තුළ තේම්ස් නදියට එක් කර ඇති බව ය. බිලියන 3.5 ක් වන පිරිපහදු නොකළ කසළ අතර මිනිස් මළපහ සහ කොන්ඩම් ද විය.
ජල බෝතල් සමාගම්
මේ අතර නවතම ගාඩියන් වාර්තාව පෙන්වා දෙන්නේ, ජලය බෝතල් කරන කම්හල්, තේම්ස් නදියට අති දැවැන්ත කසළ ප්‍රමාණයක් එකතු කරමින් සිටිනා බවයි. තිඹිරි ගෙයදීම මේ නදිය මෙලෙසින් නසා දමන්නේ වැඩි වශයෙන්ම, පානීය ජලය බෝතල් කරනා සමාගම් ය.
ග්ලූෂෙස්ටෂයර් නගරයේදී සුන්දර තේම්ස් නදියට එක් වූ කුණු කන්දරාව, එක දිගට පැය 745 ක් මුළුල්ලේ සිදුවූ බවත්, එය මුලින්ම ඇරඹුණේ පසුගිය වසරේ දෙසැම්බර් 23 වැනිදා බවත් පැවසේ. කෙසේ නමුත් ලිබරල් ඩිමොක්‍රටික් පක්ෂයේ සභිකයෙකු වන ඇන්ඩෘ ඩොරති නම් පැවසුවේ මෙය තමන්ට අලුත් පුවතක් නොවන බවයි. නදියේ තිඹිරි ගෙය පිරිසිදුව තබාගැනීම සඳහා එනම්, සොබාදහම වෙනුවෙන් ආයෝජනය කරන්නෝ එංගලන්තයේ පවා දුලබ ය. අතීතයේ ට්‍රවුට් මසුන් අති බහුල වීම නිසා ජින් පැහැයෙන් දිස් වූ තේම්ස් හෙඩ් කලාපය, මේ වන විට දිස්වන්නේ හුණු ගල් දියවූ ජල පහරක් ලෙස ය. Ampney St Peter sewage treatment වැනි අපද්‍රව්‍ය පිරිපහදු පිහිටා තිබෙන්නේ තේම්ස් නදියට සැතපුම් කිහිපයක් නුදුරිනි. මේ වන විට එක්සත් රාජධානිය පුරා, තේම්ස් නදියට කසළ එකතු කිරීම සම්බන්ධයෙන් විශාල සහ බැරෑරුම් සාකච්ඡාවක් ඇති වීමට මෙම රියල් ටයිම් සිතියම් හේතු වී තිබේ. ජල අයිතිය සඳහා වූ සමාජ ක්‍රියාකාරිකයෙකු වන ඈෂ් ස්මිත් වැනි අය දැනටමත් වැඩ අරඹා ඇත. අසල ගංගාවන්ට අපද්‍රව්‍ය අපවහනය කරන ජල සමාගම් සියල්ලම, මේ අන්දමින් රියල් ටයිම් ඩේටා ප්‍රකාශයට පත් කළ යුතු බවත්, එසේ නොකරන්නේ නම් දඩයකට යටත් විය යුතු බවත් අවධාරණය කිරීමට ඔවුන් සමත් වී තිබේ. ඒ අනුව ප්‍රකාශිත දත්තවලින් පෙනී යන්නේ 2021 සිට මේ දක්වා පිරිපහදු නොකළ කසළ ජල සමාගම් විසින් පැය මිලියන 2.75 ක් මුළුල්ලේ ගංගාවන්ට 372,533 වාරයක් නිකුත් කර ඇති බවයි.
කෙසේ නමුත් අඩුම ගණනේ, තේම්ස් නදියේ අධීක්ෂණය සඳහා යාන්ත්‍රණ හෝ තිබේ. නදියට වෙනම වෙබ් අඩවියක් ද තිබේ. දත්ත තිබේ. ඒ කිසිවක් ලංකාවේ අපට තිබෙන්නේද යන්න සැක සහිත ය. 2017 වසරේදී ‘තේම්ස් වෝටර්‘ නමින් ප්‍රකට ජල උපයෝගිතා සමාගය (Thames Water Utilities Ltd) ට ඉතිහාසයේ එදා මෙදාතුර රටේ සිදුවූ බරපතළම මිරිදිය දූෂණය හේතුවෙන් පවුම් මිලියන 20 ක දඩ මුදලක් ගෙවන්නට සිදුවීම, එක්සත් රාජධානිය මිරිදිය ජල දූෂණය වෙනුවෙන් කොතරම් සංවේදී ද යන්න පෙන්වා දෙයි.
එක්සත් රාජධානියේ ගංගා ජලයේ ගුණාත්මකභාවය මැනීම සඳහා වෙනම කමිටුවක් තිබේ. එම කමිටුවේ නම ‘පාරිසරික විගණන කමිටුව‘ (Environmental Audit Committee (EAC)) එය ලංකාවේ පත් කරන කමිටුවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය. මහජන මුදලින් නිසි විගණනයන් සිදුකිරීම එහි කාර්යයයි.
මේ අතර පසුගිය වසර ගණනාව තුළ දේශීය පුවත් වාර්තා සඳහන් කරන්නේ මහවැලි නදියට වැසි සමයේදී කුණු කඳු ගසාගෙන එන බවයි. ප්ලාස්ටික් සහ ඉලෙක්ට්‍රොනික් කසල ඒ අතරින් ප්‍රධාන වේ. ප්‍රතිචක්‍රීකරණය නොකළ, පිරිපහදු නොකළ සහ ජලයේ දිය නොවන අපද්‍රව්‍යවලින් මහවැලි නදිය අපවිත්‍ර වෙමින් තිබේ.
මහවැලි වැනි මහා ගංගාවන්ට එක් වන මිනිස් මළ වැනි කාරණා සම්බන්ධයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ දත්ත නැතත්, බාගදා, ලංකාවෙන් පහෙන් එකක් ආවරණය කරමින් මහාවැලිය ගලා යන හෙයින්, කින්නියාව අසලින් බෙංගාල බොක්කට වැටෙන විට ඒවා දියවී තිබෙනවා විය යුතුය.
මෙය මහවැලියට හෝ ශ්‍රී ලංකාවේ සිව් මහා නදීවලට හෝ අතු ගංගා සම්භාරයට පමණක් අදාළ ප්‍රශ්නයක් නොවේ. ඕනෑම මහා ගංගාවකින් අසන්න. නැතිනම්, මත්ස්‍යෙයකුගෙන් අසන්න. ගංගා මියැදෙමින් තිබේ.
– රදිකා ගුණරත්න
මූලාශ්‍ර
Thames Water’s real-time map confirms raw sewage discharges
තේම්ස් නදියේ නිල වෙබ් අඩවිය – https://www.thameswater.co.uk/
BBC : River Thames: More than 2bn litres of raw sewage discharged over two days
Trash piles up along Mahaweli River banks
Press release – Thames Water ordered to pay record £20 million for river pollution
